Van de voorpagina

La Déesse des Pays-Bas!

Iedereen weet dat de DS een op-en-top Franse auto is. Dat er ook exemplaren in het Engelse Slough zijn gemaakt, is bij de liefhebber ook welbekend. Dat er echter ook DS’sen in Nederland zijn gefabriceerd, is al veel minder bekend. Die Nederlandse DS’sen zijn dan ook echte Godinnen noch halfgodinnen. 1/64e Godinnen komt veel dichter in de buurt…

Bestbox (of Best Box) vindt zijn oorsprong in Amerongen. De vroegste geschiedenis van het bedrijf is vrij nevelig, maar we weten dat Bestbox in den beginne een reeks van zes verschillende Daf-miniatuurtjes maakt en dat de onderneming per 1 november 1960 wordt overgenomen door de daartoe opgerichte naamloze vennootschap IFABEX, onder leiding van J.A. van Min. De Bestbox serie modelauto’s wordt voortaan verkocht door het Haagse Verkoopkantoor VANMIN.

In 1965 draait de fabriek volop: men levert 5- á 6.000 verzendklare autominiatuurtjes per dag. Voor 1966 is het doel voor de dagproductie zelfs op 10.000 stuks gesteld. De miniaturen worden gegoten van ZAMAK, een legering die 93% Zink, 4,3% Aluminium, 0,6% MAgnesium en 1,25% Koper bevat, met nog kleine toevoegingen van ijzer, cadmium en tin. Bij 450 graden is deze legering uitstekend in spuitgietmallen te verwerken, waarbij alle metalen delen van het model in een watergekoelde gietmal aangemaakt worden. De verse spuitelingen worden vervolgens in een trommel afgebraamd door ze over elkaar te laten buitelen. Tegelijk worden ze ontvet doordat er zaagsel meedraait in de trommel.

Daarna worden de modellen aan rekken gelakt en op 150 graden gemoffeld. Dat betekent dat een spuiteling al na ongeveer een uur klaar is voor montage. Dat gebeurt in een adem met het op kleur sorteren van de diverse onderdelen, want de crème en grijze autootjes moeten een rood interieur krijgen, terwijl de rode en blauwe een wit interieur horen te krijgen (heeft er eigenlijk iemand een rode ID19 Break met een rood interieur?). Daarna wordt het geheel vastgezet met n klinkje aan de achterkant van de bodemplaat, verpakt en assorti omverpakt. Elke dag tot 6.000 stuks.

Tussen 1965 en 1973 werden de Nederlandse Staatsmijnen gesloten. Dat betekende dat er een grote workforce vrijkwam. Reden om de productie van Bestbox miniatuurtjes te verplaatsen van Amerongen naar Heerlen. De productie werd ondergebracht bij de Werkplaatsen voor Invalide Mijnwerkers, die op hun beurt bij het Fonds voor Sociale Inrichtingen (FSI) werden ondergebracht. De naam Bestbox werd in 1971 opgedoekt, waarschijnlijk omdat het nogal veel op Matchbox leek, en de autootjes werden onder de naam “Efsi” doorgeproduceerd. Efsi zou al snel eigen mallen laten maken en er sommige inkopen (en verkopen), zodat de serie in ontwikkeling bleef; alleen de T-Fordjes, waar Bestbox al mee was begonnen, werden tot op het laatst gemaakt met behoud van de eenvoudige constructie, maar met telkens beter gedetailleerde gietstukken. In de Efsi-tijd was de kleine ID19 Break al uit het programma verdwenen, maar de Fiat 242 en Citroën C35 werden wel door Efsi in miniatuur vervaardigd. Daarbij moet je je bedenken dat voor de verschillende logo’s van die tweeling – het enige verschil – er dus verschillende matrijzen moesten worden onderhouden…

Vervolg

Efsi verdween van de reguliere markt toen het na de sluiting van het FSI werd overgenomen door Holland-OTO in Weert, die hun 1:87 vrachtwagenminiaturen alleen leveren aan bedrijven waar ze meest als luxe relatiegeschenk dienen. De onderneming VANMIN bestaat nog wel: men nam de productie van het Deense Tekno over. Onder die naam is het bedrijf heden ten dage bekend. Tekno is tegenwoordig ook eigenaar van Lion Toys, de andere Nederlandse miniaturenfabrikant.

Nu dan de ID19 Break van Bestbox. Lang geleden had ondergetekende een dergelijk autootje, grijs met rood interieur, op een vlooienmarkt gekocht (iets met een voorliefde voor Citroën, en zeker voor de DS). De achterklep ontbrak en er was duidelijk veel met het autootje gespeeld – eigenlijk zou er een mooier exemplaar van moeten komen. Dat is ten langen leste dan gelukt. Ze is rood met een wit interieur en afgeleverd in de originele verpakking: Best Box®, Made In Holland by IFABEX, nummer 2510. Volgens het doosje beschikt ze over een viercilindermotor met een inhoud van 1.985cc en 90 SAE-pk. Dat moet een top van 155 km/h mogelijk maken.

De grijze ID19 Break is in een vrij typische conditie voor dit model. Er is veel verf verdwenen, de matverchroomde bodemplaat is donkergrijs geworden en de achterklep, opgehangen in het kunststof gietstuk voor de ramen en daardoor reeds bij de productie gedoemd om verloren te gaan, is verloren gegaan. Zo niet het rode exemplaar. Deze Break is duidelijk altijd van een oud vrouwtje geweest, heeft zeker altijd binnen gestaan en is dan ook in 99% conditie overgebleven. De achterklep is er (en voelt daadwerkelijk erg kwetsbaar aan) en de lak is nagenoeg perfect. Dat de originele verpakking er bij is, is een extra bonus.

Het model zelf, vervolgens, moet het eerlijk gezegd vooral op charme winnen. Alle Bestbox miniatuurtjes waren 65mm lang, vrij beperkt om detaillering op aan te brengen. Daarbij was het nadrukkelijk een stuk speelgoed, zodat het autootje goedkoop moest blijven (in 1965 verkochten de T-Fordjes voor f0,85/stuk, de gewone personenwagens, die iets luxer waren met raampjes, interieurs, vering en bewegende onderdelen werden voor f1,10 verkocht). Er zijn dan ook opvallende discrepanties met het origineel: de A-stijltjes sluiten niet erg mooi op de raampjes aan, de achterklep heeft wel erg veel ‘overbeet’ en de gaatjes waar de bodemplaat met de koplampen wordt ingehaakt, zijn niet erg zuiver afgebraamd. Dat was ook in 1965 niet helemaal op de standaard van, pakweg, Matchbox. Daar staat tegenover dat het autootje door een kleine fabrikant voor weinig geld werd gemaakt en absoluut geen gek figuur slaat tussen tijdgenoten (sterker nog, twee miniatuurtjes uit de Formule 1 reeks van Bestbox werden opgenomen in de Mini-Dinky reeks van het grote Engelse Meccano…). Vooral de soepele vering van het model geeft de kleine Break net dat beetje extra. Dat er vervolgens “Made in Holland” op de bodemplaat staat, maakt het helemaal af. Want hoe klein ook, daarmee heeft Nederland toch mooi haar eigen Godinnen afgeleverd.

Wie geïnteresseerd is in de geschiedenis en de modellen van Bestbox, waaronder behalve de ID19 Break een zeer charmante Dyane met een werkend roldakje, zou eens naar de website http://www.best-box.nl moeten navigeren.

Tekst en foto’s: Penny Lane

Leuk! ik heb zelf een aantal van de efsi en bestbox dyaantjes. Leuk Nederlands speelgoed.

Ik heb weinig toe te voegen Derk, alleen heb ik geen gaaf exemplaar hiervan, zou heel mooi in de kast staan tussen al zijn broertjes en zusjes. 

Peter

Prachtig !!!