Het DSje met de Zwavelstokjes

‘Matchbox’ is al sinds 1953 een klinkende naam op het gebied van speelgoed miniatuurtjes. Wat begon als een metaalgieterij in een verbouwde kroeg werd één van de meest gevierde fabrikanten van autootjes die klein genoeg waren om ze in een luciferdoosje te verpakken. En ergens in die geschiedenis heeft Citroën een plekje.

Matchbox begon als een merk van metaalgieterij Lesney. Lesney werd in 1947 opgericht door Leslie Smith en Rodney Smith (geen familie) in The Rifleman: een afgetakelde kroeg in noord Londen. Tegen het eind van dat jaar kreeg Lesney een opdracht voor het maken van speelgoedpistolen. Het succes van die onderneming betekende dat ze periodes met minder industriële opdrachten konden overleven en vanaf 1948 maakte Lesney dan ook speelgoed. Het eerste grote succes was een klein model van de kroningskoets van koningin Elizabeth dat in 1953 uitkwam en waarvan meer dan een miljoen exemplaren werden verkocht. In hetzelfde jaar ontwierp Jack Odell een stuk speelgoed voor zijn dochter. Op haar school mochten kinderen speelgoed meenemen zolang het klein genoeg was om in een luciferdoosje te passen. Het was een verkleinde uitgave van het stratenwalsje dat Lesney al eerder van Dinky Toys had afgekeken. Samen met een kiepwagen en een cementmolentje was het stratenwalsje de eerste Matchbox in een serie die later altijd uit een wisselende samenstelling van 75 modellen zou bestaan.

In eerste instantie sloten nieuwe uitgaves aan op het thema ‘bouw en infra’; tijdens de wederopbouw waren dat de voertuigen en machines die kinderen om zich heen op straat zagen. Al snel kwamen er diverse autominiaturen bij. De eerste was nummer 12 in de reeks: een Land Rover. Het model kwam uit in 1955. Pas in 1956 volgde op nummer 19 in de reeks een minder utilitair voertuig. Het was de MG Midget TD. Vanaf dat moment zouden verschillende Britse personen- en sportauto’s in de serie worden opgenomen. In 1957 volgde de Volkswagen Transporter als eerste niet-Britse auto. In 1958 volgde de Maserati 8CLT racewagen. Het duurde tot 1959 voordat, op nummer 66 in de steeds uitbreidende reeks, de eerste Franse auto in de serie werd opgenomen. Het was meteen een door en door Frans icoon: de Citroën DS19.

De eerste Citroën van Matchbox is een klein, maar keurig gemaakt model van de eerste generatie DS. Het model is er in twee verschillende kleuren hardgeel geweest: de latere productie is wat donkerder geel dan de vroege productie. De lijnen van de DS zijn prima geraakt en de bodem is keurig aansluitend in de lijn van de auto gegoten. De gladde bodem komt dan ook goed overeen met het origineel. Het modelletje werd gemaakt tot aan 1962, toen het in de serie werd vervangen door een Harley-Davidson motor/zijspan-combinatie. De kleine DS van Matchbox is tegenwoordig niet altijd makkelijk te vinden, omdat zowel Matchbox- als Citroën-verzamelaars er fanatiek op azen, maar wie oplet komt er een keer één tegen.

Na de DS zou het tien jaar duren voordat Matchbox weer een Citroën uitbracht. Dat werd de SM, het spektakelstuk dat Citroën in het jaar ervoor had uitgebracht. De SM werd uitgebracht toen Matchbox al overgestapt was op frictie-arme wieltjes: de zogenaamde ‘Superfast’ reeks. De DS19 is dan ook het enige Franse model gebleven in de reeks met ‘gewone’ wieltjes. De SM werd op nummer 51 in de reeks gezet. De nauwkeurigheid van het SM-model is niet op hetzelfde niveau als dat van de DS19 tien jaar eerder. Om het model stevigheid te geven zijn de dorpels veel zwaarder uitgevoerd dan op het origineel. Dat was nodig omdat de deuren open kunnen. Majorette in Frankrijk waagde het wel om de deuren tot onderaan de flank door te laten lopen, maar dat model is dan ook veel kwetsbaarder dan het Matchbox model.

De SM van Matchbox heeft maar liefst drie levens gehad. Het werd in 1972 op de markt gebracht in een diep oranje metallic kleur. In 1975 werd het model in de ‘Streakers’ reeks opgenomen in blauw metallic met een brede rood-witte bies over de motorkap en het dak gezeefdrukt. In 1978 verdween de SM uit de reguliere reeks, maar het model kwam als Two-Pack terug, vergezeld van een trailer met drie motoren en voorzien van een imperiaal vol banden en gereedschap. Parallel aan de reguliere 3-inch uitgave bracht Matchbox in de ‘Speedkings’ reeks een vergrote versie van de SM uit in een schaal van rond 1:43. Dat model werd met nummer K-33 in een metallic fuchsia kleur geleverd tot 1976, waarna het model in 1977 voorzien van een zwaaibalk en passende striping als reddingswagen/noodarts-voertuig opnieuw werd uitgebracht (K-62). In 1984 werden de mallen van de 3-inch SM in 1984 naar Bulgarije verscheept, waar het model nog enige tijd werd gemaakt. Dezelfde mal werd in 1987 naar Hongarije verscheept, waar de SM nog ongeveer driekwart jaar in verschillende kleuren werd gemaakt.

Buiten het verschepen van de mallen van (onder andere) de SM naar oost-Europa om de naam Matchbox achter het IJzeren Gordijn te vestigen gebeurde er na het verdwijnen van de SM in de reguliere 1-75 reeks al snel meer op het gebied van Citroën. In 1979 verscheen de Citroën CX ‘Safari’ (zoals men aan de overkant van de Noordzee de Break noemt) op nummer 12 in de 1-75 reeks. Het model werd oorspronkelijk uitgevoerd in lichtblauw metallic en heeft een openslaande achterklep. Een erg zeldzame variant heeft een rood interieur dat eigenlijk voor de herziene, gele versie uit 1981 was bedoeld. Deze gele versie werd uitgegeven als Two-Pack met de aanhanger met motoren die eerder achter de SM hing. In 1982 werd de mal herzien: de CX werd nu als Break Service uitgevoerd en voorzien van zwaailampen om als ambulance te dienen. Deze versie werd in een two-pack verkocht samen met een boottrailer en zou het faillissement van Lesney in 1982 overleven. Matchbox Int’l (de doorstart van Matchbox als enige winstgevende onderdeel van Lesney) verkocht dit model met nieuwe opdrukken nog tot 1985.

In 1983 kwam Matchbox met een andere grote Citroën. Het was een soort prequel: de 15CV werd uitgebracht op nummer 44 in de reeks. Al in 1979 was er een prototype voor een Traction-model gemaakt, maar dat model paste niet binnen de voorgeschreven maten van Matchbox doosjes. Het was het eerste model dat Matchbox in het zwart op de markt bracht. De Traction is een keurig 3-inch model geworden. De standaard Matchbox wieltjes zijn wel erg breed onder de Traction, zodat het resultaat enigszins op een Franse hot-rod uit een ‘Chroom & Vlammen’ uitgave uit ongeveer 1983 lijkt. In 1986 werd het model niet langer in zwart, maar in donkerblauw geleverd. Ten slotte is de 15CV in donkergroen uitgebracht in een kleine reeks als Dinky Toys herverpakte Matchbox autootjes die er in 1988 voor moest zorgen dat Matchbox de rechten op de naam Dinky Toys, waarvan het kort daarvoor eigenaar was geworden, kon behouden. Matchbox International zou iets later onder de noemer ‘the Dinky Collection’ nog een 2CV en een Traction Avant in schaal 1:43 uitbrengen. Een 3-inch Traction van Matchbox vinden is niet erg moeilijk (alleen missen de koplampjes vaak), hoewel de blauwe versie duidelijk minder vaak voorkomt. De groene versie is zelfs zeldzaam.

Nadat de 15CV in 1988 uit het programma verdween, duurde het nog erg lang voordat er weer een Citroën door Matchbox werd uitgebracht. Dat was in 2008, toen de Citroën DS als modeljaar 1968 terugkeerde in het programma. Voor wat het is, een 3-inch speelgoedautootje met scherpe restricties aan het aantal onderdelen, is het een prima modelletje geworden. Dat de ontwerpers bij Mattel er in eerste instantie voor kozen om de DS op hun versie van American Racing wielen met ‘knock-off’ centrale wielmoeren te zetten is een beetje twijfelachtig, maar latere versies met gladde verchroomde velgjes zien er prima uit. Dit model bleef in verschillende kleuren in het programma tot en met 2011. De leukste versies zijn waarschijnlijk de groene, waarvan de kleur op Vert Muscinée lijkt en de goudkleurige waarvan de lak net Beige Tholonet is.

Of Matchbox ooit nog een volgende Citroën uitbrengt is afwachten. Speelgoedfabrikanten moeten steeds meer doen om de ontwerpen van bestaande auto’s te kunnen gebruiken, zodat de reguliere reeks van Matchbox momenteel voor zeker de helft uit fantasie-voertuigen bestaat. En of Citroën de licentie voor zulke speelgoed-waardige modellen als bijvoorbeeld de C4 Cactus aan meer fabrikanten dan alleen Norev wil uitgeven is ook afwachten. Hoe dan ook laat de laatste DS van Matchbox zien dat de kwaliteit van de miniaturen van dat merk nog altijd hetzelfde is als in 1959. Laten we dus hopen dat zowel Citroën als Matchbox er in de toekomst vaker brood in zien om iets met dubbele chevrons in een luciferdoosje te stoppen.

Welke Matchbox Citroën is jouw favoriet? Reageer in het draadje Het DSje met de Zwavelstokjes!

Tekst & foto’s: Penny Lane

Die garage is uniek en alles wat erbij hoort, enkele modellen van de foto’s bezit ik ook, maar die laatste DS, blauw met wit dak en 3e neus is wel een zeer mooie.

Als je weet binnen wat voor beperkingen Matchbox modelletjes tegenwoordig worden ontworpen (buiten de wielen en asjes maximaal 4 onderdelen; koetswerk, interieur, ramen en bodem. In principe worden maximaal twee zeefdrukgangen gebruikt) is dat laatste DSje bijna spectaculair.

Dat de wielen erg breed zijn heeft er ook weer mee te maken dat alle Matchbox autootjes in principe dezelfde maat wieltjes gebruiken (hoewel er uitzonderingen zijn voor 4x4 en landbouwvoertuigen) en dat het model een volledig verchroomd interieur heeft is dus het resultaat van de beperking aan het aantal onderdelen: het interieur en de bumpers zijn samen één onderdeel, waarbij de buitenkant voor de ontwerpers blijkbaar belangrijker was dan de binnenkant zodat alles binnen ook verchroomd is.

Met de moderne plastic bodemplaatjes is het helemaal niet zo moeilijk om het modelletje open te maken en het interieurtje in een kleurstelling naar wens te schilderen. Als je het klinkje even warm maakt met een soldeerbout pak je het hele ding zo uit elkaar. Eventueel maak je dan de wieltjes meteen op een meer passende breedte.

Overigens zijn de ontwerpers van Mattel/Matchbox niet te beroerd om allerhande grapjes uit te halen met verschillende modelletjes. Soms zijn er in één batch twee variaties van het interieur te vinden, zodat bijvoorbeeld de VW Transporter T3 Pick-Up er met verschillende belading is. Ook laten ze geregeld persoonlijke geintjes achter in de opdrukken of maken ze een model van hun eigen auto. Er is een model van de ‘55er Ford F100 Panel Van met een hond en een kist gereedschap achterin (als je heel goed door de raampjes kijkt). Of bijvoorbeeld de Cadillac lijkwagen die een paar jaar geleden verscheen, waarbij als je goed kijkt er een paar vingers onder het deksel van de kist vandaan komen…

Derk